Droga do polityki i sfery publicznej
Ruchy kobiece około 1900 roku
Do początku XX wieku kobiety były wykluczone z politycznej sfery publicznej. Nie mogły wstępować do organizacji politycznych ani brać udziału w zgromadzeniach politycznych. Mimo prawnego zakazu znajdowały jednak raz po raz możliwości i formy działania, by skupić na sobie uwagę. Zakładały własne zrzeszenia i tak długo atakowały sztywne granice między płciami, aż na początku XX wieku zdołały zebrać pierwsze owoce żmudnej walki.
Marianne Hainisch
założycielka ruchu kobiecego (1839–1936)
Gospodarczym skutkom amerykańskiej wojny domowej Austria zawdzięcza to, że Marianne Hainisch, żona przemysłowca i matka dwojga dzieci, stała się bojowniczką o prawa kobiet. Gdy w czasie amerykańskiego kryzysu bawełnianego zbankrutował i ciężko się rozchorował mąż jednej z jej przyjaciółek, pięknoduchowska edukacja panienek z dobrych domów okazała się nieprzydatna do utrzymania rodziny. „Nagle stało się dla mnie jasne – pisze Hainisch – że dziewczęta z mieszczańskich domów powinny być przygotowywane do pracy zarobkowej”. „Głęboko przejęta, stałam się tego dnia prekursorką walki o prawa kobiet”. Dwunastego marca 1870 roku w wiedeńskim Zrzeszeniu na rzecz Pracy Zarobkowej Kobiet złożyła wniosek w sprawie kształcenia kobiet i od tej pory niestrudzenie walczyła o równouprawnienie w edukacji. Gdy w 1893 roku Auguste Fickert, Rosa Mayreder i Marie Lang założyły Powszechne Austriackie Zrzeszenie Kobiet, nawiązała z nim ścisłą współpracę, mimo że nie otrzymywała żadnego wsparcia ze strony państwa. Ze środków prywatnych zdołała jednak w 1892 roku otworzyć pierwsze w Austrii gimnazjum dla dziewcząt. W 1902 roku Marianne Hainisch połączyła najważniejsze zrzeszania kobiece w Federację Austriackich Zrzeszeń Kobiet, niezmordowanie walczyła o prawo kobiet do głosowania i, po swojej przyjaciółce Bercie von Suttner, laureatce Pokojowej Nagrody Nobla, przejęła w Federacji stanowisko przewodniczącej Komisji Pokojowej. Po pierwszej wojnie światowej dane jej było doświadczyć, jak w 1919 roku wprowadzono wreszcie powszechne prawo wyborcze dla kobiet, a rok później jej syn Michael został pierwszym prezydentem Republiki Austrii. W 1929 roku, mając już 90 lat, założyła Austriacką Partię Kobiet. Mimo całej swej postępowości ta pochodząca z warstwy miesz-czańskiej bojowniczka o prawa kobiet była jednak zawsze przy-wiązana do ideału małżeństwa, macierzyństwa i rodziny. W 1936 roku pionierka ruchu kobiecego zmarła w Wiedniu na krótko przed swoimi 97. urodzinami.
Auguste Fickert
nauczycielka, bojowniczka o prawa kobiet, reformatorka społeczna (1855–1910)
Piętnaście lat po śmierci Auguste Fickert kobiety zawiązały komitet, aby wystawić jej pomnik. Zamiar się udał i dziś Auguste Fickert jako jedyna kobieta z niekrólewskiej rodziny stoi wykuta w marmurze w wiedeńskim Türkenschanzparku. Na postumencie czytamy: „Pełna odwagi i energii poświęciła życie wielkim ideałom”. A czyniła to w sposób tak bezkompromisowy i bezwzględny, że na życie prywatne nie starczało już czasu. Rosa Mayreder we wspomnieniu pośmiertnym uhonorowała „pełne poświęcenia oddanie” i „żarliwość przekonań” swojej koleżanki. Chyba właśnie za sprawą tej energii Auguste Fickert stała się tą postacią swojego pokolenia, która najwięcej uczyniła dla austriackich kobiet. Poza nauczaniem była nieustannie zajęta swoim samokształceniem i budowaniem międzynarodowej sieci. Nie ulegało dla niej wątpliwości, że większością kobiet najpierw trzeba wstrząsnąć i je wyedukować, by zaczęły myśleć w kategoriach emancypacji. Istotne znaczenie miało więc dopuszczenie kobiet do studiów uniwersyteckich, co w końcu udało się jej przeprowadzić. Inny jej zasadniczy postulat – takiej samej płacy za taką samą pracę – do dzisiaj nie został spełniony.
Hildegard Burian
działaczka społeczna, założycielka Caritas Socialis (1883–1933)
Wielu zdobyczom socjalnym państwa austriackiego, które dziś wydają się oczywiste, zaangażowanie i inicjatywa takich ludzi jak Hildegard Burian utorowały drogę. Hildegard Burian, z domu Freund, dorastała w Berlinie i Zurychu, gdzie jako jedna z pierwszych kobiet studiowała germanistykę i filozofię. Po ślubie z Węgrem Alexandrem Burianem przeniosła się do Wiednia. Zetknęła się tam z rozpaczliwie niepewną sytuacją rodzin robotniczych i postanowiła z tym walczyć. Początkowo poświęciła się przede wszystkim walce z zatrudnianiem dzieci. Ale prawa kobiet również leżały jej na sercu. W 1912 roku założyła Stowarzyszenie Chrześcijańskich Chałupniczek, a w 1918 roku zjednoczyła wszystkie stwarzyszenia robotnic w zrzeszeniu Soziale Hilfe (Pomoc Społeczna). Do jej zadeklarowanych celów należało przeforsowanie płac minimalnych, ochrony prawnej i pomocy finansowej w razie choroby oraz prawa do zasiłków porodowych. Była przekonana, że „pełne zainteresowanie polityką należy do praktycznego chrześcijaństwa”. Zgodnie z tym przeświadczeniem zajmowała się w latach 1918–1920 także polityką. Weszła do rady miejskiej Wiednia, a w 1919 roku jako pierwsza kobieta z Austriackiej Partii Chrześcijańsko-Społecznej została wybrana do nowego austriackiego Zgromadzenia Narodowego. Czwartego października tego samego roku z pomocą dr. Ignaza Seipla, późniejszego kanclerza federalnego, założyła apostolską wspólnotę sióstr Caritas Socialis, działającą do dzisiaj jako instytucja pożytku publicznego na rzecz ludzi wymagających opieki, chorych i społecznie upośledzonych.
Irma von Troll-Borostyáni
pisarka i bojowniczka o prawa kobiet (1847–1912)
Wspomnienia o Irmie von Troll-Borostyáni ukazały się w najważniejszych gazetach niemieckojęzycznych od razu po jej śmierci. Socjaldemokratyczna „Salzburger Wacht” uhonorowała ją jako jedną z „najlepszych i najszlachetniej-szych przedstawicielek swojej płci i jedną z tych głosicielek emancypacji, których nazwiska są znane daleko poza granicami Austrii”. Rosa Mayreder zamieściła w gazecie „Neues Frauenleben” wspomnienie „u grobu kobiety, której zasługi dla austriackiego ruchu kobiecego są nieprzemijające, kobiety, która swoimi licznymi pismami bardzo się przyczyniła do rozpowszechnienia i urzeczywistnienia idei ruchu kobiecego. To zaszczyt dla Austrii, że Irma von Troll-Borostyáni należała do pierwszych kobiet, które poprzez swoje dokonania pisarskie zmuszały szersze kręgi do poważnego traktowania problemów kobiecych”. Prace tak uhonorowanej pisarki nie były bestsellerami, ale ich oddziaływania nie należy nie doceniać. Jej wielkie studium poświęcone kwestii kobiecej, powstałe w 1878 roku i zatytułowane Die Mission unseres Jahrhunderts (Misja naszego stulecia), przypadło na czasy, gdy wszelką myśl o emancypacji interpretowano jeszcze jako chorobliwą zdrożność. Niezłomność autorki kazała jej jednak śmiało dalej walczyć i pisać. Irma von Troll-Borostyáni była pierwszą osobą, która w Austrii odważyła się poruszyć problem prostytucji, a także pierwszą, która dobitnie żądała „równości płci”. W swoich wojowniczych polemikach wzywała zarówno kobiety, jak i mężczyzn, by stanęli do walki o zmiany społeczne.
