„Mój plan: zdobyć uznanie!”

Piszące kobiety

Od drugiej połowy XX wieku austriackie kobiety stawały się coraz bardziej widoczne w dyskursie publicznym. Najwyraźniej przejawiło się to chyba w nagłym nagromadzeniu znanych w świecie autorek, które stały się najważniejszymi literackimi głosami w krajach niemieckojęzycznych.

Ingeborg Bachmann

pisarka (1926–1973)

Urodzona w Klagenfurcie Ingeborg Bachmann stwierdziła, że jej dzieciństwo skończyło się z chwilą wkroczenia wojsk Hitlera do Austrii. Jesienią 1946 roku przeniosła się do Wiednia, gdzie studiowała filozofię, germanistykę i psychologię. Swoje pierwsze opowiadanie Die Fähre (Prom) zamieściła w regionalnym piśmie „Kärnter Illustrierte” jeszcze w czasach klagenfurckich. Wiedeń otworzył przed nią nowe możliwości: opublikowała pierwsze wiersze i dołączyła do kręgu literackiego skupionego wokół Hansa Weigla. Tam poznała także Paula Celana, który miał wywrzeć znaczący wpływ na jej twórczość. W 1950 roku uzyskała doktorat na podstawie dysertacji na temat recepcji filozofii Martina Heideggera. Po kilku pobytach za granicą objęła funkcję redaktorki w grupie rozgłośni radiowych Rot-Weiß-Rot. Na zjeździe Grupy 47 w 1952 roku wzbudziła zainteresowanie jako debiutantka. Po wydaniu pierwszego zbioru poezji Die gestundete Zeit (1954, Czas odroczony) zamieszkała w Rzymie i zajęła pracą pisarską. Za swoją poezję i prozę otrzymała liczne wyróżnienia, między innymi nagrodę Grupy 47 (1953), nagrodę im. Georga Büchnera (1964) oraz Wielką Austriacką Nagrodę Państwową w dziedzinie literatury (1968). Światowym bestsellerem stała się także jej powieść Malina (1971, wyd. pol. 1975), poświęcona według niektórych interpretacji związkowi z Maksem Frischem. W 1973 roku Ingeborg Bachmann umiera w tragicznych okolicznościach. Ciężkie poparzenia odniesione w pożarze jej mieszkania w Rzymie doprowadzą niecałe trzy tygodnie później do śmierci pisarki.

Ilse Aichinger

pisarka (1921–2016)

„Nie przeżyjesz tego wszystkiego, co przeżywasz” – napisała Ilse Aichinger. Była półżydowskim dzieckiem, którego nie oszczędziły antysemickie represje narodowych socjalistów. Jej bliźniacza siostra Helga zdołała się w 1939 roku wydostać z transportem dziecięcym do Wielkiej Brytanii, Ilse i matka zostały jednak w Wiedniu. Obie uszły pogromom, w przeciwieństwie do babki, ciotek i wujów deportowanych do Mińska i tam zamordowanych. Po wojnie Aichinger poszła na medycynę, wkrótce jednak przerwała studia, aby dokończyć autobiograficzną powieść Die größere Hoffnung (1948, Większa nadzieja). Już w okresie studenckim wydała liczne eseje, między innymi Das vierte Tor (Czwarta brama), w którym jako pierwsza w literaturze austriackiej podjęła temat obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. Nagroda Grupy 47 za Spiegelgeschichte (Historia lustrzana) sprawiła, że Ilse Aichinger stała się znana szerszym kręgom czytelników i łatwiej jej przychodziło utrzymywać się z pisania. Na zjeździe Grupy 47 zawarła też znajomość z takimi autorami jak Ingeborg Bachmann, Paul Celan, Thomas Bernhard, a przede wszystkim z Günterem Eichem, którego poślubiła w 1953 roku. Po śmierci męża i matki przeniosła się na zaproszenie wydawnictwa Fischer Verlag do Frankfurtu, ale w 1988 roku wróciła do Wiednia. Jej twórczość literacka obejmuje powieści, opowiadania, krótkie formy prozatorskie, a także słuchowiska radiowe i artykuły do gazety „Der Standard”. W 1995 roku Aichinger otrzymała Wielką Austriacką Nagrodę Państwową.

Marlen Haushofer

pisarka (1920–1970)

Ściana (1963, wyd. pol. 1990), trzecia powieść Marlen Haushofer i ta, która przyniosła jej największy sukces, opowiada o kobiecie uwięzionej w górach na wąskim skrawku przyrody, oddzielonym od cywilizacji niezniszczalną ścianą. Rozprawa z samotnością, ograniczeniami społecznymi, mieszczańskim modelem rodziny i ról narzuconym kobietom to częsty temat w twórczości Marlen Haushofer. Po rozpadzie związku z ojcem swojego pierwszego dziecka związała się w 1940 roku ze studentem medycyny Manfredem Haushoferem, z którym miała syna. W Wiedniu studiowała germanistykę i historię sztuki, przerwała jednak pracę nad dysertacją i zaczęła publikować swoje pierwsze opowiadania. W 1947 roku ze względu na zawód męża musiała się przeprowadzić do Steyr. Nadal jednak szukała kontaktu z austriackim środowiskiem literackim. Przyłączyła się do kręgu Hermanna Hakla(wydawcy pisma literackiego „Lynkeus”), a później do towarzystwa skupionego wokół Hansa Weigla, które spotykało się w Café Raimund.

Za radą Weigla zrezygnowała z opublikowania swoich dwóch pierwszych powieści i dopiero w 1952 roku wydała opowiadanie Das fünfte Jahr (Piąty rok), za które została wyróżniona Małą Austriacką Nagrodą Państwową. W wydawnictwie Zsolnay Verlag ukazały się w latach 1955–1957 jej powieści Eine Handvoll Leben (Odrobina życia) i Sekretne drzwi (wyd. pol. 1978). Obie traktują o trudnej próbie kobiecej emancypacji. W noweli Wir töten Stella (Zabijamy Stellę) wydanej w 1958 roku Marlen Haushofer, której prywatne życie było naznaczone kryzysami, przedstawiła rodzinę jako środowisko destrukcyjne dla egzystencji. Także jej ostatnia powieść Die Mansarda (1969, wyd. pol. 1973) opisuje złudną sielankę, w jakiej żyje mieszczańskie małżeństwo, utrzymywane już tylko dla zachowania pozorów. Marlen Haushofer zmarła na raka kości w 1970 roku w wiedeńskim szpitalu.

Christine Lavant

pisarka (1915–1973)

Christine Lavant, urodzona w 1915 roku w karynckim Lavanttalu, była najmłodszym z dziewięciorga dzieci niepełnosprawnego murarza górniczego Georga Thonhausera i jego żony Anny, łaciarki. Nazwę rzeki w swoich rodzinnych stronach obrała sobie za pseudonim. W dzieciństwie chora na płuca i fizycznie słaba Christine stroniła od innych dzieci. Wcześnie odkryła dla siebie literaturę i sama zaczęła pisać. Po śmierci rodziców wyszła w wieku 24 lat za mąż za znacznie od niej starszego artystę malarza, Josefa Haberniga. Prowadzili samotnicze życie, a ich sytuacja finansowa nigdy nie była stabilna. Chłopska chusta na głowie Lavant, zapadnięte policzki i wyłupiaste oczy, chude i zgarbione ciało, zafascynowanie literaturą religijną, mityczną i filozoficzną – wszystko to razem wniosło swój wkład w jej wizerunek „poetyzującej zielarki”. Jednak wiele ważnych postaci austriackiej sceny literackiej odnosiło się ze szczerym uznaniem do jej poezji. Victor Kubzak w swoim renomowanym stuttgarckim wydawnictwie Brentano Verlag publikował od 1948 roku jej teksty, między innymi opowiadanie Das Kind (1948, Dziecko), zbiór wierszy Die unvollendete Liebe (1949, Miłość niezakończona) i Die Bettlerschale. Gedichte (1956, Okrycie żebracze. Wiersze). W ostatnich latach życia Christine Lavant pobyty w szpitalu przeplatały się z sukcesami artystycznymi. W 1970 roku, trzy lata przed śmiercią, Lavant otrzymała Austriacką Nagrodę Państwową w dziedzinie literatury.

Marie von Ebner-Eschenbach

pisarka (1830–1916)

Marie von Ebner-Eschenbach urodziła się w 1830 roku na zamku Zdislavice koło Kromieryża na Morawach jako baronówna Dubský. Rodzice Marie – ojciec pochodzący ze starego austriackiego rodu i matka z rodziny północnoniemieckich protestantów – popierali jej przejawiany już od dziecka zapał do nauki i wielkie zainteresowanie literaturą, filozofią i teatrem. Zawodową karierę pisarki uważali jednak za „coś niewłaściwego i grzesznego”, jak sama wspomina w autobiografii Meine Kinderjahre (Lata mojego dzieciństwa). W 1848 roku osiemnastoletnia Marie poślubiła swojego kuzyna Moritza Ebnera von Eschenbach, wykładowcę fizyki i chemii na Akademii Inżynierii Wojskowej w Znojmie. W 1856 roku bezdzietne małżeństwo przeniosło się do Wiednia. Tam Marie von Ebner-Eschenbach poświęciła się przede wszystkim pisaniu, głównie sztuk teatralnych. Jako dramatopisarka nie odniosła jednak sukcesu, a większość jej utworów scenicznych nigdy nie doczekała się wystawienia. Przełomu udało się jej dokonać akurat w tym gatunku literackim, który sama określiła jako „najskromniejszą formę” literatury, mianowicie w opowiadaniu. Krótka powieść Božena, die Geschichte einer Magd (1876, Bożena, historia służącej), Aforyzmy (1880, wyd. pol. 1974), Dorf- und Schlossgeschichten (1883, Opowiadania ze wsi i dworu), zawierające najsłynniejszą nowelę Ebner-Eschenbach Krambambuli (przekł. pol. 1930 i później), oraz powieść Das Gemeindekind (1887, Dziecko gminy) usprawiedliwiają włączenie jej opowiadań do kanonu literatury austriackiej. Pochodzenie z zamożnej arystokratycznej rodziny nie przeszkodziło Marie von Ebner-Eschenbach w zaangażowaniu na rzecz „zwykłych ludzi”. Wierna duchowi austriackiego późnego oświecenia, opisuje w swoich opowiadaniach przede wszystkim los społecznych outsiderów, ludzi z nizin. W 1899 roku jako pierwsza kobieta otrzymała Austriacką Odznakę Honorową za osiągnięcia w dziedzinie sztuki i nauki.