Zryw ku wolności

Bunt kobiet w epoce biedermeieru

Około roku 1800 dbanie o rodzinny komfort w życiu prywatnym było najważniejszym celem kobiety ze sfer mieszczańskich, a jej krąg działania ograniczał się w zasadzie do prowadzenia domu i do macierzyństwa. Nie miało znaczenia, czy sama chce iść za tym „powołaniem”, czy nie, a jej uczestnictwo w życiu publicznym – cóż dopiero mówić o politycznym na dobrą sprawę w ogóle nie wchodziło w rachubę.

Leopoldyna

Cesarzowa Brazylii (1797–1826)

Krótkie i naznaczone cierpieniem było życie Marii Leopoldyny Józefy Karoliny z Habsburgów, córki Franciszka I. Mimo nieudanego małżeństwa, w którym nierzadko dochodziło do aktów przemocy, miała jednak ode-grać wyjątkową rolę w dziejach narodu brazylijskiego. W maju 1817 roku Leopoldyna poślubiła per procura portugalskiego następcę tronu Piotra z dynastii Bragança, którego rodzina w obliczu zajęcia Portugalii przez wojska napoleońskie uciekła do Brazylii. Zawarcie małżeństwa, zaaranżowanego osobiście przez księcia Metternicha, zmusiło 20-letnią wówczas Leopoldynę do wyjazdu do Rio de Janeiro, gdzie razem z mę-żem rezydowała na portugalskim dworze. Oczekiwania wobec osoby swojego stanu wprawdzie spełniła, ale swojej prawdziwej pasji – badaniom przyrodniczym – mogła się od tej pory poświęcać już tylko w ograniczonym stopniu. Nie powstrzymało jej to jednak od zapraszania dużej liczby uczonych do nowego kraju, ani od prowadzenia – w miarę możliwości – własnych badań. Jako znakomicie wykształcona, inteligentna kobieta pełniła stale rolę doradczyni swojego męża w sprawach politycznych. W 1822 roku przekonała go, by proklamował niezawisłość Brazylii od Portugalii. W rezultacie tego zręcznego posunięcia Piotr otrzymał koronę cesarza Brazylii, a Leopoldyna została cesarzową. Cieniem na jej małżeństwie w następnych latach kładły się coraz częstsze akty przemocy ze strony Piotra i jego niewierność. Leopoldyna miała nie doczekać trzydziestych urodzin – w 1826 roku, dziesięć dni po poronieniu ósmego dziecka zmarła, przypuszczalnie wskutek pobicia.

Ida Pfeiffer

autorka książek podróżniczych (1797–1858)

Ida Pfeiffer, z domu Reyer, należała do tych, którym dopiero w późnym wieku dane było spełnić swoje powołanie. Dzieciństwo spędziła głównie w towarzystwie pięciu braci, ubierała się tak jak oni i podzielała ich zainteresowania. Po śmierci ojca jej matka postawiła sobie jednak za zadanie wychowywać córkę zgodnie z ówczesnymi konwenansami i przekonać do noszenia stosownych ubrań. Ale uporu i twardości charakteru Ida nigdy nie miała utracić. Gdy po czterdziestce rozstała się z mężem, adwokatem Markiem Antonem Pfeifferem, którego w wieku 23 lat poślubiła raczej z rozsądku niż z miłości, jej temperament znowu dał o sobie znać. Aby urzeczywistnić swoje marzenia o podróżach i od-kryciach, odrzuciła życie, jakie wiodła do tej pory, raczej mieszczańskie i toczące się z góry wyznaczonym torem.
W 1842 roku wyruszyła z Wiednia w dziewięciomiesięczną podróż na Bliski Wschód. Ledwie wróciła, od razu wyru-szyła w pierwszą podróż dookoła świata. W latach 1846–1848 zwiedziła między innymi Brazylię, Chile, Tahiti, Indie i Chiny, skąd przywiozła zbiór owadów, roślin i mi-nerałów, którego część jeszcze dzisiaj można oglądać w wiedeńskim Muzeum Historii Naturalnej. Trzy lata później wyruszyła na wyprawę badawczą do Afryki Południowej, Azji Południowo-Wschodniej oraz Ameryki Północnej i Południowej. Ostatnią podróż odbyła w 1856 roku na Madagaskar, zachorowała jednak na malarię i wróciła do Wiednia wcześniej, niż zamierzała. Wkrótce po powrocie zmarła wskutek powikłań po malarii. Ida Pfeiffer pozostawiła po sobie cieszące się ogromną poczytnością relacje z podróży, dzięki którym stała się wielką inspiracją dla wielu ludzi. Z inicjatywy Alexandra von Humboldta jako pierwsza kobieta została przyjęta w poczet członków Towarzystwa Geograficznego w Berlinie. Do dziś jest przykładem nieustraszonej podróżniczki, kobiety-odkrywcy, która swoje wyemancypowanie za-demonstrowała już w epoce biedermeieru.

Karoline von Perin

pionierka austriackiego ruchu kobiecego (1806–1888)

Karoline, córka zamożnej wiedeńskiej rodziny szlacheckiej, w wieku 24 lat za-warła odpowiedni do swego stanu związek małżeński z baronem von Perinem-Gradensteinem. Po przedwczesnej śmierci męża sama wychowywała trójkę dzieci. W 1845 roku związała się z krytykiem muzycznym i żarliwym demokratą Alfredem Juliusem Becherem. Dwudziestego pierwszego sierpnia 1848 roku doszło do pierwszych w Wiedniu demonstracji robotnic, którym obniżono i tak już niskie płace. W kolejnej demonstracji, zdławionej siłą przez cesarską gwardię narodową, 18 osób straciło życie, a blisko 300 zostało rannych. Karoline von Perin w reakcji na te wydarzenia założyła Wiedeńskie Demokratyczne Zrzeszenie Kobiet. Gdy w czasie powstania październikowego w Wiedniu w 1848 roku zorganizowała demonstrację przed parlamentem, Zrzeszenie rozwiązano, a Karoline i jej towarzysza aresztowano. Julius Becher został z wyroku sądu doraźnego rozstrzelany, a Karoline von Perin ciężko pobita przez policję. Zmuszona do opuszczenia Wiednia bez dzieci i pieniędzy, spisała w Monachium wspomnienia, którym nadała tytuł Ungedruckte Aufzeichnungen (Zapiski niedrukowane). Zdystansowała się w nich od powstania wiedeńskiego, pozwolono jej więc wrócić do ojczyzny. W Wiedniu założyła biuro pośrednictwa pracy i wycofała się z życia publicznego. Jej demokratyczne i emancypacyjne idee daleko wyprzedzały swoją epokę. Karoline von Perin nie doczekała chwili, gdy ziarno przez nią posiane wykiełkowało i bujnie się rozrosło.

Fanny von Arnstein

gospodyni salonu i dama z towarzystwa (1758–1818)

Literacko-muzyczny salon Franziski „Fanny“ von Arnstein w Wiedniu był na ustach wszystkich – zwłaszcza podczas kongresu wiedeńskiego. Wzorowany na stylu wielkich rautów berlińskich i paryskich, stanowił miejsce spotkań elity artystycznej, dyplomatycznej i politycznej. Jego gospodyni, najsłynniejsza z dam prowadzących w mieście salony, ujmowała niezwykłym wdziękiem, gościnnością i talentem do ekscytujących i błyskotliwych konwersacji. Bywały u niej takie osobistości jak Madame de Staël, Wolfgang Amadeusz Mozart, Wilhelm von Humboldt czy książę Wellington. Urodzona w Berlinie, w 1776 roku przeniosła się wraz z mężem, wiedeńskim bankierem Nathanem Arnsteinem, do Wiednia, gdzie jako Żydówka zetknęła się z oznakami dyskryminacji i lekceważenia. Mimo to nigdy nie ukrywała ani swojego wyznania, ani pruskiego pochodzenia, lecz zabiegała o polepszenie stosunków między chrześcijanami a żydami. Fanny von Arnstein była niezwykle oczytana i chociaż sama nie zajmowała się twórczością literacką, wielu współczesnych wspomina ją w swoich relacjach, a wszyscy bez wyjątku zachwycają się jej charyzmą. Jako wielka protektorka muzyki została współzałożycielką Towarzystwa Przyjaciół Muzyki, a jej salon stał się wzorem dla wiedeńskiej kultury salonów. Razem z innymi znanymi damami prowadzącymi salony, takimi jak Rahel Varnhagen i Henriette Herz, wniosła istotny
wkład w emancypację i kształcenie kobiet, przede wszystkim żydowskich.

Therese Krones

aktorka i śpiewaczka (1801–1830)

W osobie Therese Krones komedia plebejska dawnego Wiednia znalazła odtwórczynię, która stała się niekwestionowaną ulubienicą publiczności. Pod niebiosa wychwalano jej interpretacje, uwielbiano za pełen wdzięku, zuchwały temperament idący w parze z celnym komizmem. Miała pięć lat, gdy jej ojciec z żoną i dwojgiem dzieci, Therese i Josefem, założył trupę teatralną, aby wędrować z występami przez Morawy, zachodnie Węgry i Dolną Austrię. Gdy rozpadło się małżeństwo rodziców, a wraz z nim i trupa, Krones występowała już sama w Agram (dzisiejszym Zagrzebiu), Grazu i Laibachu (dzisiejszej Lublanie), nim w 1821 roku została zaangażowana do Leopoldstädter Theater w Wiedniu. Sukces nie kazał długo na siebie czekać. Swoimi kreacjami w operach Aline i Lindane Adolfa Bäuerlego tak urzekła publiczność, że trudno już było sobie wyobrazić teatry wiedeńskie bez niej. Specjalnie dla Krones kolega aktor Ferdinand Raimund napisał rolę Młodości w sztuce Chłop milionowy, czyli Dziewczyna ze świata czarownego (1827, wyst. pol. 1829, ostatnio 1980), w której miała odnieść największy sukces. Nawet owiany skandalem związek z Sewerynem Jaroszyńskim, złodziejem i mordercą, nie przyniósł uszczerbku jej popularności.
W styczniu 1830 roku odeszła z Leopoldstädter Theater, aby występować gościnnie w Theater an der Wien. Jednak już po dwóch miesiącach musiała ze względów zdrowotnych przerwać występy i pod koniec roku zmarła w Wiedniu. Ale pamięć