Nie tylko muzy
O kobietach aktywnych w życiu i sztuce przełomu wieków
Przez całe stulecia kobiety nie mogły być adeptkami sztuki. Oficjalny powód był taki, że na akademiach uczono rysunku w sali aktu, a kobiet nie należało narażać na widok nagich ciał. Kobiety w sztuce często odgrywały jedynie rolę muzy. Za każdym wielkim artystą stoi silna kobieta, jak powiadano – i aż nader często była to prawda. Ale to, że kobiety same mogą być wielkimi artystkami, miało dopiero z wolna się przebić do powszechnej świadomości.
Lina Loos
aktorka, felietonistka (1882–1950)
Nina Loos była aktorką, kabarecistką, felietonistką, pisarką, politycznie zaangażowaną i powszechnie uwielbianą postacią wiedeńskiej sceny artystycznej i kawiarniano-literackiej. Aktorstwa uczyła się w konserwatorium i Akademii Muzycznej. W latach 1902–1905 była żoną słynnego architekta Adolfa Loosa. Ale rola muzy u jego boku nigdy jej nie wystarczała. Od 1904 roku Lina Loos regularnie pisała artykuły do rozmaitych gazet i magazynów, w tym także do „Neues Wiener Tagblatt”. Jej kariera aktorska, choć nie uwieńczona wspania-łymi rolami, zawiodła ją do Berlina, Monachium, a w latach po roz-wodzie – nawet do Petersburga i Stanów Zjednoczonych. Przed wybuchem I wojny światowej Lina Loos zdążyła wrócić do Wiednia i do 1938 roku występowała między innymi na scenach Raimundtheater i Volkstheater. Później zajęła się przede wszystkim pisaniem i coraz bardziej umacniała swoją pozycję na arenie politycznej. Była wiceprzewodniczącą Związku Kobiet Demokratek i członkinią Austriackiej Rady Pokoju. W 1947 roku wyszła drukiem jej książka Das Buch ohne Titel (Książka bez tytułu), pierwsza i jedyna samodzielna publikacja, jaką wydała za życia. Do wielkiego grona jej przyjaciół, przyjaciółek i admiratorów z kręgów sztuki i kultury należeli między innymi Peter Altenberg, Egon Fridell, Franz Theodor Csokor, Arthur Schnitzler, Else Lasker-Schüler i Berta Zuckerkandl.
Grete Wiesenthal
tancerka (1885–1970)
W kręgach tancerzy nazwisko Wiesenthal jest do dzisiaj nieodmiennie wiązane z grupą taneczną sióstr Wiesenthalówien i z „techniką Grete Wiesenthal” – opartym na rytmie walca wiedeńskiego stylem tanecznym, łączącym statyczne elementy baletu klasycznego z nadzwyczaj lekkimi, szybkimi wirowymi obrotami. Grete, tak jak jej siostry Elsa i Bertha, zaczęła klasyczną edukację w szkole baletu wiedeńskiej Hofoper i już w wieku 17 lat występowała tam jako solistka. Jej talent zwrócił uwagę Gustava Mahlera, który wybrał ją do roli tytułowej w Niemej z Portici. Mimo sukcesów w Hofoper zdecydowała się w 1908 roku na niezależną karierę i razem z siostrami zadebiutowała z ogromnym powodzeniem w kabarecie Fledermaus, po czym wyjechała na występy gościnne do Berlina, Petersburga, Budapesztu i Pragi. Dzięki współpracy z Maksem Reinhardtem wkrótce rozpoczęła wielce obiecującą karierę solistki, a od 1913 roku rozszerzyła swój repertuar o role w filmach niemych. Grete Wiesenthal założyła i prowadziła własną szkołę baletową, a w latach 1934–1951 uczyła tańca w wiedeńskiej Akademii Muzycznej i Sztuk Przedstawiających. Jej mieszkanie w Wiedniu, uważane za jeden z ostatnich wielkich salonów, w czasach Trzeciej Rzeszy służyło za refugium przeciwnikom reżimu.
Tina Blau
malarka (1845–1916)
Ambicje artystyczne Tiny Blau znalazły żyzne podglebie. Od samego początku wspierana przez ojca, brała prywatne lekcje u austriackiego malarza Augusta Schaeffera. Schaeffer z kolei dostrzegł jej miłość do przyrody i nakłaniał do malowania przede wszystkim pejzaży. Specjalizacja w tym gatunku wydawała się logicznym rozwiązaniem, jako że kobietom nie pozwalano studiować aktów, nie mogły więc się kształcić na Akademii Sztuk Pięknych. W 1882 roku Tina Blau wzięła udział w Pierwszej Międzynarodowej Wystawie Sztuki w wiedeńskim Künstlerhaus, gdzie zwrócił na siebie uwagę jej obraz Wiosna na Praterze.
Uznany przez malarza Hansa Makarta za najlepsze dzieło na wystawie, został wysłany również na Salon Paryski, gdzie otrzymał wyróżnienie „Mention honorable”. W 1883 roku Tina Blau przeniosła się wraz z mężem do Monachium i w Akademii dla Dam uczyła malarstwa krajobrazowego i martwej natury. Po śmierci męża odbywała dalekie podróże. Po dziesięcioletniej nieobecności wróciła do Wiednia, gdzie razem z takimi osobami jak Rosa Mayreder założyła Szkołę Sztuk Plastycznych dla Kobiet i Dziewcząt, której kierowniczką miała pozostać przez dwa dziesięciolecia.
Hedy Lamarr
aktorka i wynalazczyni (1914–2000)
W latach trzydziestych Hedy Lamarr, której sławę przyniosła pierwsza scena nagości w filmie, była uważana za najpiękniejszą kobietę na świecie. Wiedenka zrobiła światową karierę w Hollywood i nakręciła około 30 filmów dla Metro-Goldwyn-Mayer. Nikt nie podejrzewał, że w wolnych chwilach pracowała na wynalezieniem bezpiecznej technologii radiowej, na której do dzisiaj opiera się amerykański system obrony przeciwrakietowej i telefonia komórkowa. Wynalazek był tak genialny, że producenci filmowi zabronili jej o tym mówić, geniusz nie należał bowiem do pożądanych zalet diwy filmowej, której zadania miały się najwyraźniej ograniczać do bycia piękną. Pod koniec lat pięćdziesiątych Hedy Lamarr, matka trojga dzieci, wycofała się z kariery filmowej. Pod koniec życia została kilkakrotnie odznaczona w Stanach Zjednoczonych i w Austrii, i to zarówno jako aktorka, jak i wynalazczyni. Nie pokazywała się już jednak publicznie i w zastępstwie wysyłała syna.
Alma Mahler-Werfel
kompozytorka i gospodyni salonu (1879–1964)
Alma Mahler urodziła się w świecie artystów i niebawem zaczęła sama odciskać na nim swoje piętno. Pierwszym z wielu mężczyzn, którzy ulegli jej urokowi, był przypuszczalnie Gustav Klimt. W 1902 roku poślubiła starszego o 20 lat kompozytora i dyrektora wiedeńskiej Hofoper, Gustava Mahlera. Mahler nie miał zamiaru pozwalać Almie, utalentowanej kompozytorce, na rozwijanie swoich zdolności: „Jak sobie wyobrażasz takie komponujące małżeństwo? (…) W przyszłości będziesz miała tylko jedno zadanie: czynić mnie szczęśliwym”. Chociaż w małżeństwie układało się coraz gorzej, Alma nie opuściła chorego męża. Po jego śmierci w 1911 roku szybko weszła w rolę adorowanej wdowy i nawiązała romans z młodym malarzem Oskarem Kokoschką. Za mąż wyszła jednak za Waltera Gropiusa, spodziewając się z nim dziecka, ale już po dwóch latach porzuciła go dla pisarza Franza Werfla, którego ostatecznie poślubiła w 1929 roku. Werfel był Żydem, tak jak Gustav Mahler, a Alma, mimo że raz po raz ulegała nastrojom antysemityzmu, troszczyła się o męża i towarzyszyła mu w ucieczce do USA. W 1964 roku zmarła w Nowym Jorku. O swoją pośmiertną sławę zadbała sama, stylizując się w autobiografii Mein Leben (Moje życie) na najbardziej pożądaną kobietę stulecia.
