Marietta Blau

fizyk jądrowy (1894–1970)

„Kobieta i Żydówka. Jedno i drugie razem to po prostu za wiele”. Podobną z taką miażdżącą opinią wydaną przez urzędnika administracji Uniwersytetu Wiedeńskiego odrzucono starania Marietty Blau o docenturę. A przecież młoda absolwentka Uniwersytetu miała wszelkie dane po temu, by zrobić karierę naukową, i to odnosząc wielkie sukcesy. Przeszkody, jakie spotykała na tej drodze, a także brak uznania za życia są znamienne dla biografii wielu utalentowanych badaczek w tamtych czasach. W 1914 roku Marietta Blau zdała z wyróżnieniem egzamin dojrzałości w wiedeńskim prywatnym gimnazjum żeńskim i rozpoczęła studia fizyki i matematyki. Po uzyskaniu doktoratu w 1919 roku zatrudniła się na stanowiskach naukowych we Frankfurcie i Berlinie, wkrótce jednak wróciła do Wiednia, aby nieodpłatnie pracować w Instytucie Fizyki. Uczestniczyła przede wszystkim w prowadzonych tutaj prekursorskich badaniach nad rozwojem fotograficznych metod detekcji pojedynczych cząstek. W 1938 roku Marietta Blau ze względu na pochodzenie poczuła się zmuszona do opuszczenia Austrii. Dzięki rekomendacji Alberta Einsteina znalazła zatrudnienie w Instituto Politécnico National w Meksyku-mieście. W 1944 roku przeniosła się do USA i kontynuowała działalność akademicką na uniwersytetach w Nowym Jorku, na Long Island i na Florydzie. Erwin Schrödinger dwukrotnie zgłaszał jej kandydaturę do Nagrody Nobla za osiągnięcia w dziedzinie fizyki, jednak bez rezultatu. W tamtym okresie jej zdrowie było już mocno nadszarpnięte, przypuszczalnie z powodu wieloletniego kontaktu z promieniowaniem radioaktywnym. W 1960 roku Marietta Blau wróciła do Wiednia, gdzie do 1964 roku, znowu bezpłatnie, kontynuowała swoje badania w Instytucie Radu. W 1962 roku Austriacka Akademia Nauk przyznała jej Nagrodę Erwina Schrödingera, do grona swoich członków jednak jej nie przyjęła. W 1970 roku Marietta Blau w skrajnym ubóstwie zmarła w Wiedniu na raka.

Stella Kadmon

dyrektorka teatru (1902–1989)

Po pierwszych angażach w teatrach w Linzu i Morawskiej Ostrawie zachę- cona przez austriackiego kabarecistę Fritza Grünbauma absolwentka seminarium Maksa Reinhardta Stella Kadmon spróbowała swoich sił także jako kabarecistka. Z planowanej wspólnej rewii wprawdzie nic nie wyszło, ale w 1926 roku zadebiutowała songami Grünbauma jako szansonistka w wiedeńskim kabarecie „Pavillon”, po czym występowała z sukcesem na scenach kabaretowych Wiednia, Monachium, Berlina i Kolonii. W 1931 roku została współzałożycielką pierwszego w Wiedniu politycznego teatru małych form „Der liebe Augustin”, mieszczącego się w suterenie istniejącej do dzisiaj kawiarni Prückl przy Stubentor, i prowadziła go aż do zamknięcia w 1938 roku. Przejęcie władzy przez narodowych socjalistów zmusiło Stellę Kadmon, która była Żydówką, do emigracji. W Tel Awiwie założyła hebrajskojęzyczny kabaret „Papillon”, organizowała też niemieckojęzyczne wieczory pieśni i literatury. Po powrocie do Wiednia ponownie objęła w 1947 roku kierownictwo „Der liebe Augustin” (otworzonego w międzyczasie przez Fritza Eckharta) i przekształciła go w teatr awangardowy. Iscenizacja sztuki Strach i nędza Trzeciej Rzeszy Bertolta Brechta w 1948 roku okazała się sukcesem. Kadmon zamieniła teatr w scenę dramatyczną, którą nazwała Theater der Courage. Tym teatrem, który zaczął wyznaczać kierunek austriackiej scenie małych form, Kadmon kierowała aż do jego zamknięcia w 1981 roku.

Hilde Spiel

pisarka (1911–1990)

Hilde Spiel po maturze w żeńskiej szkole Eugenie Schwarzwald studiowała filozofię i w 1936 roku obroniła pracę doktorską. Już w 1933 roku, a więc jeszcze w czasach studenckich, opublikowała swoją pierwszą powieść Kati auf der Brücke (Kasia na moście), dowodząc wnikliwymi rozważaniami o miłości, że na wskroś przejrzała konstruowaną społecznie różnicę między płciami. W 1936 roku wyszła za mąż za pisarza Petera de Mendelssohna. Antysemicka polityka Austrii zmusiła oboje do emigracji do Londynu. W 1941 roku Hilde Spiel otrzymała obywatelstwo brytyjskie, a jej zawodem stało się pisanie. Wkrótce została cenioną dziennikarką i eseistką, publikowała w takich wielkich gazetach jak „New Statesman”, „Die Welt” czy „The Manchester Guardian”. Przez całe życie bolała nad tym, że ma za mało czasu na twórczość literacką. Ale jako krytyk literacki okazała się niebywale wpływowa, między innymi pomogła w karierze Heimito von Dodererowi, przez kilkadziesiąt lat pozostawała w burzliwych stosunkach z Eliasem Canettim i Friedrichem Torbergiem. W 1963 roku wróciła do Austrii, gdzie jej „ulubiony wróg” Torberg przeszkodził w wyborze Spiel na przewodniczącą austriackiego oddziału PEN Clubu. W proteście przeniosła swoje członkostwo do zachodnioniemieckiego PEN-Zentrum, gdzie razem z Heinrichem Böllem zaangażowała się w działalność komitetu Writers
in Prison.