Walka o dostęp do edukacji

Matura także dla dziewcząt

Gdy Maria Teresa w 1774 roku wprowadziła powszechny obowiązek szkolny, edukacja przestała być przywilejem wyższych warstw społeczeństwa. Nauczanie dziewcząt w sześcioklasowej szkole powszechnej ograniczało się jednak najczęściej do prac ręcznych. Nic więc dziwnego, że walka o wyższe wykształcenie stała się dla ruchu kobiecego sprawą kluczową.

Eugenie Schwarzwald

kierowniczka szkoły (1872–1940)

Sfrustrowana banalną edukacją w seminarium dla nauczycielek, do którego uczęszczała w rodzinnych Czerniowcach, młoda Eugenie „Genia” Schwarzwald przerwała naukę i wyjechała do Zurychu, gdzie studiowała filozofię i w 1900 roku uzyskała doktorat. Rok później objęła czasowo kierownictwo prywatnego liceum dla dziewcząt w Wiedniu. Ponieważ nie miała zdanego egzaminu uprawniającego do nauczania, a władze zawsze odmawiały uznania jej szwajcarskiego doktoratu, oficjalnie funkcję dyrektorów musieli pełnić za każdym razem inni nauczyciele, co jednak nie hamowało rozwijanej przez nią działalności. Dla wiedeńskiego towarzystwa i tak przez całe życie pozostała „panią doktor”. W 1911 roku dziewczęta w jej gimnazjum dziewczęta po raz pierwszy mogły zdawać maturę w Austrii. Często musiała walczyć o to, by władze zaakceptowały jej nau-czycieli. Na przykład Oskarowi Kokoschce, który uczył tam rysunku, odmówiły przedłużenia umowy, ponieważ: „Geniusze nie są przewidziani w programie nauczania”. W szkole Eugenie Schwarzwald obowiązywał zakaz no-szenia gorsetu, a lekcje gimnastyki odbywały się na świe-żym powietrzu – na tarasie na dachu. W 1938 roku, gdy Eugenie Schwarzwald pojechała do Danii, by wymienić się doświadczeniami z tamtejszymi kobietami pedagogami, narodowi socjaliści zamknęli jej szkołę i skonfiskowali majątek. Do Austrii już nie wróciła – dwa lata później zmarła na emigracji w Zurychu.

Iduna Laube

działaczka na rzecz praw kobiet (1808–1870)

W 1850 roku Iduna Laube razem ze swoim drugim mężem, pisarzem, krytykiem teatralnym i dyrektorem teatrów Heinrichem Laubem, przyjechała z Saksonii do Wiednia. Jej działalność na rzecz praw kobiet miała się w istotnej mierze przyczynić do postępów, jakie poczynił ruch kobiecy w Austrii. Małżeństwo Laubów prowadziło w Wiedniu salon literacki, który służył Idunie także do upowszechniania jej własnych idei politycznych i ekonomicznych. Zainteresowały ją zwłaszcza propozycje polityka Johanna Ferdinanda von Schranka, zmierzające do umożliwienia bądź ułatwienia kobietom dostępu zarówno do edukacji, jak i do działalności zarobkowej. Zainspirowana tymi pomysłami, Iduna Laube sformułowała statut dla wiedeńskiego Zrzeszenia na rzecz Pracy Zarobkowej Kobiet, które ostatecznie założyła 13 listopada 1866 roku. W ruchu kobiecym oznaczało to zasadniczy zwrot, była to bowiem pierwsza organizacja kobieca, która nie zajmowała się działalnością wyłącznie charytatywną, lecz miała przede wszystkim cele ekonomiczne. Aby upamiętnić pracę i zaangażowanie założycielki Zrzeszenia na rzecz Pracy Zarobkowej Kobiet jego zarząd powołał póź-niej Fundację im. Iduny Laube.

Olga Prager

malarka (1872–1930)

„W osobie Olgi Prager odeszła od nas artystka, która odznaczała się zawsze nie tylko arcypoważną wolą tworzenia sztuki, lecz także wielkim samorodnym talentem i pociągającą osobowością”, czytamy we wspomnieniu pośmiertnym zamieszczonym 1 maja 1930 roku w w piśmie „Die Österreicherin”. Wiedeńska artystka z mieszczańskiej rodziny wcześnie przejawiała zainteresowanie malarstwem. Ponieważ w tamtym okresie nie dopuszczano kobiet do studiów na Akademii Sztuk Pięknych, naukę pobierała na

prywatnych lekcjach u Adalberta Franza Seligmanna, uprawiającego malarstwo historyczne i krytykę sztuki. Przed wybuchem pierwszej wojny światowej pojechała do Ameryki, skąd otrzymała kilka poważnych zamówień. Jednak najważniejszy wkład w sztukę austriacką wniosła nie tyle swoimi obrazami, ile założeniem w 1897 roku Szkoły Sztuk Plastycznych dla Kobiet i Dziewcząt. Była to pierwsza publiczna instytucja, w której kobiety mogły się kształcić w dziedzinie malarstwa, grafiki czy rzeźby. Z okazji 30-lecia szkoły Republika Austrii przyznała Oldze Prager Srebrną Oznakę Honorową.

Marie Schwarz

pedagog i polityk (1852–1920)

Marie Schwarz w 1891 roku została pierwszą w Austrii dyrektorką Żeńskiej Szkoły Powszechnej i Wydziałowej. Przez całe życie walczyła o to, by nauczycielkom przysługiwały takie same prawa jak ich kolegom po fachu. Już w 1875 roku wstąpiła do Zrzeszenia Nauczycielek i Wychowawczyń w Austrii, została jego wiceprzewodniczącą, a od roku 1896 aż do śmierci pełniła funkcję przewodniczącej. Stała na czele między innymi komisji szkolnej Federacji Austriackich Zrzeszeń Kobiet. Funkcja ta pozwoliła jej uczestniczyć w przygotowaniach do założenia pierwszego gimnazjum dla dziewcząt. U boku Auguste Fickert i jako współzałożycielka austriackiego Komitetu na rzecz Prawa Kobiet do Głosowania walczyła także o prawa wyborcze kobiet. Poza tymi wszystkimi zadaniami zajmowała się również publicystyką, pisywała do takich gazet jak „Österreichische Lehrerinnenzeitung”, była też współautorką wielu wypisów dla szkół wydziałowych. O tak ważnej sprawie, za jaką uważała ułatwienie i uprzyjemnienie codziennego życia swoim koleżankom także w czasie wolnym od pracy, przypomina do dzisiaj Dom Nauczycielek im. Marie Schwarz.

Bertha Pappenheim

bojowniczka o prawa kobiet i działaczka społeczna (1859–1936)

Bojowniczka o prawa kobiet i działaczka społeczna Bertha Pappenheim, bardziej chyba znana jako „pacjentka Anna O.”, pojawia się w różnych kontekstach jako postać historyczna. To jej przypadek i leczenie zostały opisane w Studiach nad histerią Josefa Breuera i Zygmunta Freuda z 1895 roku – ale o tym, że po „skutecznej” terapii jeszcze czterokrotnie przebywała w sanatorium, lekarze już nie wspomnieli. Inny rodzaj sławy przyniosło córce zamożnej żydowskiej rodziny to, że poświęcała się z całych sił zwalczaniu prostytucji i handlu dziewczętami. W 1888 roku, po śmierci ojca, przeniosła się wraz z matką z Wiednia do krewnych we Frankfurcie. Tam zabiegała przede wszystkim o prawo kobiet do pracy w obrębie gminy żydowskiej, angażowała się w działalność Związku Kobiet Żydowskich i od 1897 roku kierowała sierocińcem dla dziewcząt. W 1904 roku założyła Ligę Kobiet Żydowskich, a trzy lata później w Neu-Isenburgu otworzyła dom dla kobiet. Jej praktyczny i systematyczny sposób działania wywarł trwały wpływ na działalność społeczną następnych pokoleń.