Zrzucone gorsety
Ukrywanie i uwalnianie kobiecego ciała
Na przestrzeni XIX wieku dokonała się zasadnicza zmiana w relacjach między płciami. Co to oznaczało dla kobiet, można ująć alegorycznie, wskazując na dominujący wówczas styl ubierania się. Im bardziej kobieta chciała sprostać społecznym wymogom „obyczajności” i „moralności”, tym mniej rozpoznawalne miały być jej naturalne kształty. Choć zakrywanie i ukrywanie kobiety długo uważano za naturalne, na tym niewzruszonym przekonaniu pojawiły się pierwsze rysy i z wolna zaczęła zachodzić w społeczeństwie radykalna zmiana.
Rosa Mayreder
artystka, obrończyni praw kobiet (1858–1938)
Kobietą, która bardzo wcześnie i ofensywnie wystąpiła przeciwko społecznemu pętaniu kobiecego ciała, była Rosa Mayreder. Moja „złość na gorset jako narzędzie restrykcji nasiliła się z biegiem czasu aż tak, że w wieku osiemnastu lat po prostu go zdjęłam”, napisała. Pod tym względem już w 1876 roku wyprzedziła swoją epokę prawie o całe pokolenie. W 1902 roku walka z gorsetem wcale jeszcze nie była wygrana, a Mayreder, która tymczasem została członkinią zarządu Powszechnego Austriackiego Zrzeszenia Kobiet, owego roku poświęciła tej sprawie cały marcowy numer pisma „Dokumente der Frauen” (Dokumenty kobiet). Wpływowe osoby ze świata kultury i medycyny nadesłały artykuły, w których potępiły noszenie gorsetów jako szkodliwe dla zdrowia. Numer ten przyniósł pismu największy sukces w całym okresie jego istnienia. Rosa Mayreder była utalentowaną malarką, której obrazy wystawiano od Wiednia przez Berlin po Chicago, i równie utalentowaną pisarką, autorką libretta do opery Der Corregidor Hugona Wolfa, wydawała też nowele i powieści. Ale najmocniejszą jej stroną były eseje filozoficzne i socjologiczne, w których krytykowała przypisane kobiecie role i dyskryminację kobiet. Spod jej pióra wyszły takie klasyczne teksty jak Zur Kritik der Weiblichkeit (1905, O krytyce kobiecości), Geschlecht und Kultur (1923, Płeć a kultura) czy Der letzte Gott (1933, Ostatni bóg). Zmarła w 1938 roku w Wiedniu.
Emilie Flöge
projektantka mody (1874–1952)
Emilie Flöge szybko dostrzegła w gorsecie symbol społecznego kaftanu bezpieczeństwa, w który wtłaczano jej płeć. Pancerze z fiszbinów i stalowych taśm degradowały kobiety do roli fantazyjnych tworów wymagających męskiego ramienia, zapierających wprawdzie dech, ale też pozbawionych tchu. Jej reakcją na ten nieznośny stan rzeczy były suknie, o „zreformowanym” racjonalnym kroju. W 1904 roku razem z siostrami założyła w Wiedniu salon mody „Schwestern Flöge”, w którym sprzedawała suknie luźne, niedopasowane do talii. Wkrótce salon stał się jednym z czołowych ośrodków mody w Wiedniu. Emilia zatrudniała niekiedy nawet 80 krawcowych i utrzymywała kontakty z czołowymi projektantkami europejskimi, takimi jak Coco Chanel. Uważała, że kobiety muszą najpierw mieć prawo oddychać, a wszystko inne przyjdzie potem. Artystki i artyści Secesji Wiedeńskiej wspierali ją w jej misji. Architekt Adolf Loos pisał artykuły krytykujące panującą modę damską, a Koloman Moser, Gustav Klimt i inni artyści Warsztatów Wiedeńskich projektowali dla niej suknie i biżuterię. Dla Klimta aż do jego śmierci w 1918 roku pozostała najważniejszą osobą. W 1938 roku musiała zamknąć salon, ponieważ po przyłączeniu Austrii do nazistowskich Niemiec straciła większość klientek. Zmarła 26 maja 1952 roku w Wiedniu.
Bertha von Suttner
pisarka i działaczka na rzecz pokoju (1843–1914)
Międzynarodowa Konferencja Pokojowa, która odbyła się w 1907 roku w Hadze, przyprawiła europejskich pacyfistów o głęboką frustrację. Zwłaszcza Bertha von Suttner, austriacka pisarka i działaczka na rzecz pokoju, dostrzegała nadciągającą tragedię ludzkości. Ówczesnych pacyfistów uważano jednak za tchórzliwych zdrajców ojczyzny i ptaki kalające własne gniazdo. Nic dziwnego, że Bertha von Suttner nie mogła wygrać swojej walki o pokój, mimo że jej powieść Precz z orężem! (1889, pierwsze wyd. pol. 1989) była bestsellerem, od kiedy wyszła drukiem. Alfred Nobel, który wynalazł dynamit i dzięki temu stał się jednym z najbogatszych ludzi na świecie, hojnie wspierał inicjatywy pokojowe Berthy von Suttner, która w 1873 roku przez krótki czas pełniła funkcję jego osobistej sekretarki; został nawet członkiem Austriackiego Towarzystwa na rzecz Pokoju. Niewzruszone przeświadczenie Suttner, że wbrew powszechnemu prze-konaniu wojny wcale nie są nieuniknione, ściągnęło na nią tylko szyderstwa prasy. Dziennikarze pisali, że jest histeryczką, no i przecież tylko kobietą – tak oto jej heroiczną walkę o po-kój sprowadzili na niziny walki płci. Mężczyźni są z Marsa, kobiety z Wenus, argumentowali. 1 grudnia 1905 roku – Bertha von Suttner akurat wygłaszała w Wiesbaden prelekcję na temat ruchu pokojowego – poproszono ją o dopłatę do niewystarczająco ofrankowanego telegramu. Odmówiła, w końcu jednak zapłaciła. „Warto było”, jak zapisała potem w dzienniku, telegram zawierał bowiem wiadomość, że przyznano jej Pokojową Nagrodę Nobla. Jednak pacyfistów trawiła taka niepewność, jak jeszcze nigdy dotąd. Cała Europa przeczuwała nadchodzącą wojnę, a niektórzy wręcz o niej marzyli. Bertha von Suttner planowała na jesień 1914 roku wielki światowy kongres pokoju, który miał odbyć się w Wiedniu. Ale 21 czerwca 1914 roku zmarła w wieku 71 lat. Tydzień później padły strzały w Sarajewie i prostą drogą doprowadziły do wybuchu pierwszej wojny światowej.
Clara Sperlich-Tlučhoř
pedagog (1869–1939)
„Postawę ma przygarbioną, biust wciągnięty, talię prawie bez wcięcia. Zaniepokojone matki próbują zaradzić temu mankamentowi urody za pomocą kształcika czy prostotrzymacza – środkami niemal tak barbarzyńskimi jak kaftan bezpieczeństwa!”. Dyktatowi gorsetu sprzeciwiała się z pasją Clara Sperlich-Tlučhoř. Jako nauczycielka gimnastyki kategorycznie potępiała noszenie gorsetów i przez całe życie uparcie walczyła o wprowadzenie do szkół lekcji gimnastyki dla dziewcząt zamiast tej tortury. Na przełomie wieków poświęciła temu tematowi liczne rozprawki, w których objaśniała nie tylko dobroczynny wpływ gimnastyki na zdrowie, lecz także jej pozytywne oddziaływanie na psyche i zachowania socjalne przyszłych absolwentek. Opracowywała koncepcje i specjalnie dostosowane ćwiczenia, które w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku stopniowo wprowadzono do programów nauczania. Opublikowała w tych latach także ważne pisma pedagogiczne, jak Die Zahnpflege unserer Schulkinder (1916, Dbałość o zęby naszych uczniów) czy Erhöhte Reinlichkeitspflege zur Verhütung ansteckender Krankheiten (1921, Wzmożona higiena w celu zapobiegania chorobom zakaźnym).
